Dossier
Klimaat, natuur en energie
In 2030 moet 70% van de Nederlandse energie hernieuwbaar zijn, zo is afgesproken in het Klimaatakkoord. Zowel op land als op zee wordt daarom flink geïnvesteerd in wind- en zonne-energie. Wageningen University & Research onderzoekt de kansen voor een natuurinclusieve inbedding van windmolens en zonnepanelen in het landschap. Daarnaast kijken we naar de impact van (de winning van) zowel hernieuwbare als fossiele brandstoffen op het ecosysteem en hoe ecologische effecten te ondervangen.
Zonne-energie
Onder druk van de doelstellingen van het Energieakkoord schieten de zonneparken als paddestoelen uit de grond in Nederland. Dat gebeurt veelal op landbouwgrond en veelal gericht op een maximale energieopbrengst. Om dit op een duurzame manier te doen, heeft Wageningen University & Research het Solar Research Programme ontwikkeld.
Nieuws
-
Gezamenlijk energieonderzoek: WUR lid van Netherlands Energy Research Alliance
- WUR is volwaardig lid van de Netherlands Energy Research Alliance (NERA), waar energieonderzoek van meerdere Nederlandse universiteiten, maar ook onderzoeksinstituten als TNO, NWO en AMOLF samenkomt. Daarmee is een nieuwe stap gezet op het gebied van gezamenlijk energieonderzoek, waarvoor in 2017 met de oprichting van de Wageningen Energy Alliance een belangrijke basis werd gelegd. -
Wageningen World: Mag de energietransitie wat mooier?
- Bij de ontwikkeling van zonne- en windparken staat energieefficiëntie voorop. Natuur, multifunctionaliteit of landschappelijke inpassing wegen nauwelijks mee en dat schaadt het draagvlak onder omwonenden, waarschuwen Wageningse landschapsexperts en de Natuur en Milieufederaties. -
Zonneparken en biodiversiteit: ruimte voor verbetering
- Zonneparken worden vaak aangelegd op voormalige landbouwgrond. Dit kan leiden tot een verhoging van de natuurwaarden, omdat bemesting en het gebruik van bestrijdingsmiddelen niet nodig zijn. Uit onderzoek van Wageningen Environmental Research, in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, blijkt dat er in werkelijkheid nog te weinig aandacht is voor de biodiversiteit. Met name het beheer kan nog veel beter: slechts 3 van de 25 onderzochte zonneparken wordt optimaal beheerd voor biodiversiteit.
Projecten
-
Solar at sea
- Dit project beoogt de soortsamenstelling en het functioneren van epifaunagemeenschappen die zich op drijvende zonnepanelen ver op zee ontwikkelen, te volgen in tijd en ruimte. Na plaatsing zullen regelmatig aangroeimonsters genomen worden van de onderzijde van de drijvers, op plaatsen zowel aan de randen van de drijvers als midden onder de drijvers. Na identificatie van de soorten in het lab zal worden onderzocht of de variatie in soortsamenstelling en functioneren van de gemeenschap te verklaren is door de positie op het drijvende systeem. De verwachting is dat soorten midden onder de structuren bijvoorbeeld andere voedselbronnen of voedingsmechanieken gebruiken dan soorten aan de randen. De resultaten zullen openbaar gepubliceerd worden in de vorm van een wetenschappelijk artikel. -
SolarEcoPlus
- Een samenwerkingsverband van LC Energy, Wageningen University & Research, TNO, Eelerwoude en SolarCentury gaat onderzoek doen naar het effect van zonneparken op de bodemkwaliteit en biodiversiteit. Het streven is om voor dit onderzoek 6 nieuwe test-zonneparken in Nederland te realiseren. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) subsidieert het SolarEcoPlus-project met 3,6 miljoen euro. Dit initiatief is ontstaan binnen het Nationaal Consortium Zon in Landschap. Het hoofddoel van het onderzoeksproject SolarEcoPlus is om ecologische en economische opbrengsten van zonneparken opgebouwd met innovatieve tweezijdig werkende panelen te bepalen voor de meest voorkomende grondsoorten in Nederland: zand, veen en klei. In SolarEcoPlus vergelijken we de effecten van innovatieve PV-opstellingen en die van conventionele opstellingen op de flora, fauna en bodemkwaliteit. Op basis van de analyses stellen we ontwerp- en beheerrichtlijnen op waarmee ontwikkelaars hun ontwerpbureaus de ecologische kwaliteiten van het zonnepark kunnen versterken. -
Ontwikkeling van instrumenten voor een natuurinclusieve energietransitie
- De link met biodiversiteit is evident maar waar liggen er belangrijke hiaten in kennis en hoe kunnen we die invullen? Hoe kunnen we vervolgens de bestaande kennis en eventueel nieuw te ontwikkelen kennis benutten om tot natuurinclusieve ontwerpen van wind-en zonneparken te komen die naast effecten ook zoveel mogelijk bijdragen aan de biodiversiteit? Welke tools of instrumenten kunnen daarbij behulpzaam zijn? -
SMP 2114 Agrivoltaics in Mexico
- Agrivoltaics is the combination of solar panels and crop growth on the same land, thus producing both renewable energy and food. The purpose of this seed money project is to explore the potential and interest for Agrivoltaics R&D in Mexico. In Mexico, solar radiation is abundant and under certain conditions crops even need to be sheltered from excessive radiation. In addition, water scarcity is a very serious problem and especially in the north of Mexico a limiting factor for plant growth. -
Wageningen Approach on Circulair AgriPhotoVoltaics
- Er is land nodig om meerdere uitdagingen op het gebied van voedsel-water-energie aan te pakken en om de transitie naar een circulaire economie aan te pakken. Schaarste aan land, in combinatie met sectorale benaderingen, leidt tot conflicten en inefficiënt landgebruik, milieudruk en gebrek aan maatschappelijk draagvlak. De transitie naar een circulaire economie kan worden versneld door samen met lokale stakeholders synergiën te vinden en te realiseren met andere uitdagingen zoals energietransitie en het verlies aan biodiversiteit. -
Switch: integratie van duurzame energie op het elektriciteitsnetwerk in de praktijk
- Integratie van op land en op zee opgewekte duurzame energie in het bestaande elektriciteitsnetwerk geeft steeds vaker problemen vanwege de beperkte capaciteit van dat netwerk. De energietransitie vraagt behalve om uitbreiding van het netwerk daarom ook om meer mogelijkheden voor de opslag van zonne- en windenergie, maar hoe? In het project Switch in Lelystad werken ACRRES en TNO samen aan innovatieve oplossingen. -
In My Backyard Please! Naar maatschappelijke acceptatie van in het landschap geïntegreerde zonneparken
- In samenwerking met TNO-ECN, DIG en TS Visuals werkt Wageningen University and Research (WUR) aan een ontwerpend onderzoek hoe betaalbare grondgebonden PV-parken kunnen worden ontworpen en ontwikkeld die sociaal geaccepteerd en zelfs gewild zijn door hun omgeving. Het project sluit aan op het TKI Urban Energy programma voor fysieke integratie van PV-systemen in de openbare ruimte. -
Energietuinen Nederland: Duurzame energieopwekking, natuur, landschap recreatie en educatie
- Duurzame energieopwekking kan van waarde zijn voor landschap en natuur. Dat willen de Natuur en Milieufederaties (NMF’s) en Wageningen University & Research (WUR) laten zien met het project Energietuinen Nederland. In de Energietuin gaat grootschalige duurzame energieopwekking samen met natuur, landschap, recreatie en educatie. Deze aanpak maakt het mogelijk meerdere belangen te verenigen en klimaatverandering tegen te gaan.
Publicaties
Contact met experts
Windenergie
De grootschalige ontwikkeling van windparken op de Noordzee heeft ingrijpende gevolgen voor zowel de natuur als de ruimtelijke ordening, en daarmee voor alle Noordzeegebruikers. Er zijn voor de overheid, windenergiesector, natuurbeschermingsorganisaties en visserij- en aquacultuursector nog veel kennisleemten in te vullen.
Ook bij windmolens op land ontwikkelen onderzoekers van Wageningen University & Research kennis en technieken voor het minimaliseren van effecten op natuur. Zo worden foerageergebieden van kwetsbare vogels en vleermuizen ontzien en wordt economische schade voor windenergieleveranciers voorkomen.
Nieuws
-
Gezamenlijk energieonderzoek: WUR lid van Netherlands Energy Research Alliance
- WUR is volwaardig lid van de Netherlands Energy Research Alliance (NERA), waar energieonderzoek van meerdere Nederlandse universiteiten, maar ook onderzoeksinstituten als TNO, NWO en AMOLF samenkomt. Daarmee is een nieuwe stap gezet op het gebied van gezamenlijk energieonderzoek, waarvoor in 2017 met de oprichting van de Wageningen Energy Alliance een belangrijke basis werd gelegd. -
Datalogging brengt effect van windmolens op zeevogels in kaart
- De ontwikkeling van windmolenparken op de Noordzee neemt een vlucht. Veel zeevogels vermijden windparken, en daardoor hebben ze minder ruimte om naar voedsel te zoeken. Onderzoekers van Wageningen University & Research ontwikkelen een computermodel om in kaart te brengen wat het verlies van foerageergebied betekent voor de winteroverleving van zeevogels. -
Kabeljauwen dol op kunstrif in windpark
- Bij windpark Borssele 1&2 voor de Zeeuwse kust zijn kunstriffen aangelegd om de onderwaternatuur een boost te geven. Uit onderzoek van Wageningen Marine Research (WMR) blijkt dat kabeljauwen vaak te vinden zijn bij de kunstriffen en deze gebruiken als basis. Het gedrag van de kreeften laat een minder eenduidig beeld zien. -
Hoe ziet de overvolle duurzame Noordzee er straks uit?
- De Noordzee moet in 2050 zorgen voor een klimaat-neutrale energievoorziening in Nederland, minimaal 30% natuurgebied zijn, voor voedsel zorgen met visserij en aquacultuur en nog eens zes andere functies vervullen. Lukt en past dat allemaal? WUR onderzoekt onder meer de ecologische effecten van grote windmolenparken en meer zandwinning op zee. Martin Baptist werkt aan een serious game, ‘met alle gebruiksfuncties van de Noordzee.’ -
Hoe maken we windenergie veilig voor dieren in en boven zee?
- Windmolens op de Noordzee moeten uitgroeien tot de belangrijkste energiebron van Nederland. Die groei brengt risico’s met zich mee voor dieren in en boven het water. ‘Alles wat we doen op de Noordzee heeft ecologische impact,’ benadrukt Josien Steenbergen van Wageningen Marine Research. ‘Het is aan ons om het zo verantwoordelijk mogelijk te doen.’ -
Artificiële intelligentie gaat helpen vogels en zeezoogdieren in windparken in kaart te brengen
- Door de toegenomen hoogte van windturbines is het lastiger de aanwezigheid van vogels en zeezoogdieren in offshore windparken met menselijke waarnemers in vliegtuigen te monitoren. De inzet van high-definition camera’s op een vliegtuig biedt een oplossing, omdat deze tellingen wel vanaf grotere hoogte kunnen worden uitgevoerd. Naar de inzet van artificiële intelligentie (AI) om verkregen camerabeelden automatisch te analyseren wordt onderzoek gedaan door een onderzoeksconsortium. Hierdoor wordt de bottleneck van de arbeidsintensieve handmatige en dus kostbare beeldanalyse mogelijk opgelost. -
Alles bij elkaar opgeteld
- Onderzoek naar de effecten van windmolenparken zijn vaak sectorspecifiek. Ze houden geen rekening met het totale effect van alle menselijke invloeden, waaronder bijvoorbeeld ook visserij en vervuiling. Dat totale effect is soms meer dan de som der delen. Onderzoekers en beleidsmakers zouden er daarom op een meer geïntegreerde manier naar moeten kijken, betoogt Gerjan Piet. -
Onderzoek naar invloed van windparken op bruinvissen en zeehonden
- Zeehonden en bruinvissen zijn erg gevoelig voor geluiden onder water. In hoeverre hebben ze last van windmolenparken op zee? Onderzoekers van Wageningen Marine Research doen daar onderzoek aan, onder meer met computermodellen maar ook door dieren te zenderen. -
Verlies aan vogelhabitat: een complexe ecologische puzzel
- Van windmolenparken op het land is bekend dat ze een gevaar kunnen vormen voor vogels. Maar hoe zit dat op zee? Floor Soudijn maakt computermodellen die daar antwoord op geven. De kwestie is gecompliceerder dan je zou denken, maar toch kan ze wel een paar uitspraken doen. -
Zeewier tussen de molens
- De wateren in een windmolenpark zijn niet geschikt voor visserij, scheepvaart of recreatie. Toch kun je die gebieden nuttig gebruiken, stellen onderzoekers: namelijk voor zeewierkweek. Hoe werkt dat, en waar zitten de uitdagingen?
Projecten
-
BENSO
- Het BENSO-project zal methoden en technieken ontwikkelen en implementeren voor de verbetering van de biodiversiteit in offshore windparken. Het project richt zich op de scour protection: rotsblokken die de zeebodem rondom windturbinepalen beschermen tegen erosie. Scour protection kan zo worden ontworpen dat bepaalde diersoorten hiervan profiteren, zoals vissen, krabben en kreeften. -
Kosten en Biodiversiteit Natuurinclusieve Energie (KOBINE)
- Het doel van dit project is het kwantificeren van natuurwinst (biodiversiteit) van verschillende natuurinclusieve ontwerpen in natuurherstelprojecten in offshore windparken (of testgebieden daarbuiten), in relatie tot de bouw- en onderhoudskosten ervan. Het onderzoek vindt o.a. plaats in het windmolenparkgebied Borssele en bij de Noordzeeboerderij. -
Ontwikkeling van instrumenten voor een natuurinclusieve energietransitie
- De link met biodiversiteit is evident maar waar liggen er belangrijke hiaten in kennis en hoe kunnen we die invullen? Hoe kunnen we vervolgens de bestaande kennis en eventueel nieuw te ontwikkelen kennis benutten om tot natuurinclusieve ontwerpen van wind-en zonneparken te komen die naast effecten ook zoveel mogelijk bijdragen aan de biodiversiteit? Welke tools of instrumenten kunnen daarbij behulpzaam zijn? -
Vissen met de wind
- De focus van het project ligt op het samenbrengen van de twee werelden; visserij en de windparkexploitanten. Binnen het project is er ruimte om gezamenlijk het proces te doorlopen van inventarisatie van risico’s, bespreken van mitigaties en opstellen van operationele plannen voor bepaalde visserijtechnieken. De beleidsdirectie wordt daar waar van toepassing betrokken en er is een actieve rol voor de Community of Practice Noordzee voorzien in een brede uitwisseling en kennisdeling met alle relevante stakeholders. Resultaat: risicoprofielen van minimaal 2 visserijen en operationele plannen. Daarnaast een visie voor de toekomst t.a.v. medegebruiksmogelijkheden van visserij, aanpassingsmogelijkheden van windparken, visserij technieken en schepen voor een optimaal medegebruik en een kosten/baten analyse. -
Offshore batdetectoronderzoek
- Onderzoek op land laat zien dat vleermuizen regelmatig slachtoffer worden van windturbines. Hoewel de meeste vleermuisactiviteit boven land plaatsvindt, zijn vleermuizen een regelmatige verschijning boven de Noordzee. Omdat op dit moment nog onduidelijk is welke consequenties windparken op de Noordzee op populatieniveau kunnen hebben, doet Wageningen Marine Research onderzoek naar het voorkomen van vleermuizen boven zee. Het onderzoek vindt plaats in het kader van het Wind op Zee Ecologisch Programma (WOZEP) van Rijkswaterstaat, in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. -
Telemetrieonderzoek ruige dwergvleermuizen
- Migrerende soorten zoals de ruige dwergvleermuis passeren windmolens tijdens de trek van de zomer- naar wintergebieden en vice versa. Door middel van een geavanceerd telemetrienetwerk kunnen vleermuizen worden gevolgd tijdens hun route. Zo krijgen we inzicht in het verloop van de migratie en het gedrag in windparken. -
Implementatie van het Noordzeeakkoord
- In het Noordzeeakkoord maken overheid en maatschappelijke organisaties afspraken over het verdelen van de ruimte op de Noordzee. De balans tussen windenergie, natuur en voedselvoorziening (visserij, maricultuur) staat centraal. Wageningen Research ondersteunt het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit met kennis en expertise voor het uitvoeren van deze afspraken. -
Economische betekenis passieve visserij en aquacultuur bij windparken op zee
- In dit project onderzoeken we het aandeel van diverse wieren, schaal- en schelpdieren en vissen, zoals genoemd in een door LNV aangeleverde lijst, in het totaal van de aanvoer door a) Nederlands gevlagde schepen, b) op het NL EEZ gekweekte zeewieren, c) de Nederlandse im- en export. -
Alternatieve ankers in windparken op zee
- Om krabben te vangen met passieve methodes worden kooien gebruikt die aan elkaar verbonden zijn. De verankering gebeurt met of kettingbossen of ankers. Voor Offshore Windparken is het twijfelachtig of ankers wenselijk zijn in verband met de risico's voor de kabels die op de zeebodem liggen in de windparken. -
Switch: integratie van duurzame energie op het elektriciteitsnetwerk in de praktijk
- Integratie van op land en op zee opgewekte duurzame energie in het bestaande elektriciteitsnetwerk geeft steeds vaker problemen vanwege de beperkte capaciteit van dat netwerk. De energietransitie vraagt behalve om uitbreiding van het netwerk daarom ook om meer mogelijkheden voor de opslag van zonne- en windenergie, maar hoe? In het project Switch in Lelystad werken ACRRES en TNO samen aan innovatieve oplossingen.
Publicaties
Contact met experts
Offshore olie en gas
Offshore olie- en gaswinning: wat voor effect heeft het op de natuur van kust & zee? En wat te doen met afgedankte olie- en gasplatforms? Wageningen University & Research onderzoekt ecologische effecten, maar ook kansen voor nieuwe natuur rondom olie- en gasplatforms op zee.
Nieuws
Projecten
-
BENSO
- Het BENSO-project zal methoden en technieken ontwikkelen en implementeren voor de verbetering van de biodiversiteit in offshore windparken. Het project richt zich op de scour protection: rotsblokken die de zeebodem rondom windturbinepalen beschermen tegen erosie. Scour protection kan zo worden ontworpen dat bepaalde diersoorten hiervan profiteren, zoals vissen, krabben en kreeften. -
Artificial Structures and the functioning of the North Sea EcoSyStem (ASSESS)
- Aanwezigheid van kunstmatige structuren (havens, platforms en energie-installaties) in zacht sediment omgevingen verandert de biodiversiteit, de complexiteit van het voedselweb en de veerkracht van de lokale gemeenschappen. De beschikbare gegevens over hoe dit de draagkracht van het Noordzee-ecosysteem beïnvloedt, zijn beperkt. Het doel van het ASSESS-project is om deze lange termijn veranderingen te kwantificeren door het voedselweb en het ecologische functioneren van >20 jaar oude kunstmatige structuren en omliggende zeebodems te beoordelen. We zullen nieuwe data genereren uit veldonderzoek en experimenten om nieuwe ecosysteemmodellen te ontwikkelen. Hierdoor kunnen cumulatieve effecten op de draagkracht van de Noordzee beter worden beoordeeld. -
Scour protection ontwerp voor verbetering van de biodiversiteit in offshore windparken op de Noordzee
- Het BENSO-project zal methoden en technieken ontwikkelen en implementeren voor de verbetering van de biodiversiteit in offshore windparken. Het project richt zich op de scour protection, die uit rotsblokken bestaat en de zeebodem rondom windturbinepalen beschermt tegen erosie. Scour protection kan zo worden ontworpen dat bepaalde diersoorten hiervan profiteren, zoals vissen, krabben en kreeften. -
De zeebodem voor en na booractiviteiten
- Offshore booractiviteiten kunnen verschillende effecten hebben, waaronder op de zeebodem. Bij het boren wordt een platform geplaatst en wordt een boorput geslagen. Vervolgens wordt er geboord, waarbij een boorspoeling wordt gebruikt en boorgruis ontstaat. Wageningen Marine Research onderzocht of de samenstelling van het zeebodemleven is veranderd na booractiviteiten op de Noordzee. -
Beoordeling van ecologische impacts op populatieniveau in het kader van oliebestrijding in het noordpoolgebied
- Bij het inschatten van ecologische aantasting door een olieverontreiniging op zee worden regelmatig ‘worst case’ (conservatieve) aannames gedaan. Zo wordt vaak aangenomen dat alle individuen die blootgesteld worden boven een bepaalde concentratie olie overlijden. Wat betekenen dergelijke aannames voor de ingeschatte aantasting en hoe beïnvloeden zij de overweging van verschillende oliebestrijdingsmaatregelen? -
Ecologische impacts petrochemische brand en zijn bestrijding op Bonaire: Flamingo’s zijn terug maar niet zonder risico
- In 2010 zijn er op Bonaire tijdens een onweerbui twee opslagtanks op een olieoverslag in brand geraakt. De brand is bestreden met verschillende blusschuimen. Op het eiland, maar vooral het naastgelegen zoutmeer, zijn veel residuen van de brand en de bestrijding ervan neergeslagen. Wageningen Marine Research onderzocht de ecologische impacts op de ecologie van de zoutmeren in de omgeving, en met name de flamingo’s die lange tijd het zoutmeer Goto vermeden. -
Hoe toereikend zijn data voor het Arctische zeegebied?
- Dit project is onderdeel van de European Marine Observation and Data Network (EMODnet) Sea Basin Checkpoints, waarbij de kwaliteit van de huidige monitoringdata per regionaal zeegebied wordt beoordeeld. Het doel van dit project is om de huidige status van Arctische data te analyseren en na te gaan hoe deze kan worden geoptimaliseerd. Dit wordt gedaan door de data te gebruiken in case studies die in dit project ‘uitdagingen’ worden genoemd. -
Beheren van productiewater-lozingen op basis van het milieurisico
- Productiewater wordt door sommige offshore olie- en gasplatforms geloosd in het oppervlaktewater. Nieuwe OSPAR-regels vereisen dat deze lozingen op basis van het milieurisico worden beheerd. IMARES hielp Nederlandse operators bij de praktische implementatie. -
RECON: Rif-effecten van structuren in de Noordzee: eilanden of connecties?
- Het doel van deze studie is te onderzoeken en modelleren van de distributie van soorten en de connectie van rifgemeenschappen onderling, op kunstmatige offshore constructies in de Noordzee, met behulp van verschillende technieken.
-
UNDINE: Inzicht in de invloed van door de mens gemaakte structuren
- In UNDINE zal aan de hand van bestaande gegevens van onderzoek in offshore windparken, olie- en gasplatforms en andere kunstmatige structuren in de Noordzee, onderzocht worden wat het effect van deze kunstriffen is op de benthische biodiversiteit in de zandbodem.
